مشتری

مُشتَری^[۷] یا هُرمُز^[۸] یا اورمزد یا برجیس یا زاوش پنج‌مین سیاره از خورشید و بزرگ‌ترین سیاره در سامانه خورشیدی است. این سیاره غول گازی باجرم یک هزارم خورشید است، ولی جرمی دو و نیم برابر تمامی دیگر سیاره‌های منظومهٔ شمسی دارد. از نظر دوری از خورشید، مشتری پنجمین سیاره پس از تیر و ناهید و زمین و بهرام است.

در یک نگاه اجمالی، مشتری چهارمین شیء درخشان در آسمان می‌باشد (پس از خورشید، ماه و زهره) اگرچه گهگاه مریخ (بهرام) درخشان‌تر به‌نظر می‌آید. به کمک دوربین دوچشمی بعضی قمرهای مشتری نیز قابل دیدن می‌باشند.

جرم مشتری ۲٫۵ بار از مجموع جرم سیاره‌های سامانه خورشیدی بیش‌تر است. جرم مشتری ۳۱۸ بار بیش‌تر از جرم زمین است. قطر آن ۱۱ برابر قطر زمین است. مشتری می‌تواند ۱۳۰۰ زمین را درخود جای دهد. میانگین دوری آن از خورشید در حدود ۷۷۸ میلیون و ۵۰۰ هزار کیلومتر می‌باشد یعنی بیشتر از ۵ برابر دوری زمین از خورشید. ستاره‌شناسان با تلسکوپهای برپاشده در زمین و ماهواره هائی که در مدار زمین می‌گردند به بررسی مشتری می‌پردازند. ایالات متحده تا کنون ۶ فضاپیمای بدون سرنشین را به مشتری فرستاده‌است. در ژوئیه ۱۹۹۴، هنگامی که ۲۱ تکه از دنباله دار شومیکر-لوی ۹ با اتمسفر مشتری برخورد کرد ستاره‌شناسان شاهد رویدادی بسیار تماشائی بودند. این برخورد برانگیزانندهٔ انفجارهای سهمناکی شد که پاره‌ای از آن‌ها قطری بزرگتر از قطر زمین داشتند.

نکته: چهار سیارهٔ اول سنگی و بسیار کوچک‌تر از مشتری هستند.

ویژگی‌های فیزیکی[ویرایش]

مشتری گوی غول پیکری آمیخته از گاز و مایع است و گمان می‌رود مقداری سطح جامد هم داشته باشد. این غول سیاره از مادهٔ هیدروژن بین ۸۸ تا ۹۲ درصد و هلیم ۸ تا ۱۲ درصد تشکیل شده است. قطر مشتری در ناحیهٔ استوا ۱۴۲٫۹۸۴ کیلومتر است و بر اساس تئوری‌های ارائه شده این بالاترین طول قطری است که یک سیارهٔ گازی می‌تواند داشته باشد. از این پس، ورود جرم بیشتر این غول سیاره را کوچک‌تر، ولی فشرده تر می‌کند. بنا بر مکانیزم کلوین هلم هولتز هم اکنون سالانه حدود ۲ سانتیمتر از قطر خورشید کاسته می‌شود.

سطح سیاره از ابرهای ستبر زرد، قرمز، قهوه‌ای و سفید رنگ پوشیده شده‌است. بخش‌های روشن‌تر «ناحیه» و بخش‌های تاریک تر «کمربند» نامیده می‌شوند. کمربندها و ناحیه‌ها به موازات استوای سیاره قرار دارند. مشتری همچنین گرانش بسیار قوی نیز دارا می‌باشد. در سطح سیاره نسبت جرمی هیدروژن و هلیم نزدیک به ۷۱ و ۲۴ درصد و ۵ درصد دیگر مواد است.

جرم مشتری به تنهایی ۲٫۵ برابر جرم تمام سیاره‌های دیگر در سامانهٔ خورشیدی است. نسبت جرم این سیاره به اندازه‌ای است که مرکز سنگینی سراسری آن با خورشید بالاتر از سطح خورشید، در ۱٫۰۶۸ برابر شعاع خورشید (فاصله از مرکز خورشید) قرار می‌گیرد. حجم مشتری ۱۳۲۱ برابر حجم زمین است ولی جرم آن تنها ۳۱۸ برابر زمین است. این نسبت، زمین را بطور قابل توجهی متراکم تر از مشتری نشان می‌دهد^[۹] شعاع مشتری حدود یک دهم شعاع خورشید است و جرم آن ۰٫۰۰۱ برابر جرم خورشید است، بنابراین چگالی این دو با هم مشابه است.^[۱۰]